Quy trình khởi tố vụ án, khởi tố bị can, căn
cứ không được sử dụng để kết tội bị cáo
I./ Theo quy định tại điều 143
Bộ luật tố tụng hình sự thì Cơ quan tiến hành tố tụng chỉ được khởi tố vụ án khi đã xác định có dấu hiệu
tội phạm. Việc xác định dấu hiệu tội phạm dựa trên những căn cứ:
1. Tố giác của cá
nhân;
2. Tin báo của cơ
quan, tổ chức, cá nhân;
3. Tin báo trên
phương tiện thông tin đại chúng;
4. Kiến nghị khởi tố
của cơ quan nhà nước;
5. Cơ quan có thẩm
quyền tiến hành tố tụng trực tiếp phát hiện dấu hiệu tội phạm;
6. Người phạm tội tự
thú.
Và theo điều 85
Bộ luật tố tụng hình sự thì cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng phải chứng minh:
1. Có hành vi phạm
tội xảy ra hay không, thời gian, địa điểm và những tình tiết khác của hành vi
phạm tội;
2. Ai là người thực
hiện hành vi phạm tội; có lỗi hay không có lỗi, do cố ý hay vô ý; có năng lực
trách nhiệm hình sự hay không; mục đích, động cơ phạm tội;
3. Những tình tiết
giảm nhẹ, tăng nặng trách nhiệm hình sự của bị can, bị cáo và đặc điểm về nhân
thân của bị can, bị cáo;
4. Tính chất và mức
độ thiệt hại do hành vi phạm tội gây ra;
5. Nguyên nhân và
điều kiện phạm tội;
6. Những tình tiết
khác liên quan đến việc loại trừ trách nhiệm hình sự, miễn trách nhiệm hình sự,
miễn hình phạt.
Và theo điều 179 Bộ luật tố tụng hình sự thì khi có đủ căn
cứ để xác định một người hoặc pháp nhân đã thực hiện hành vi mà Bộ luật hình sự
quy định là tội phạm thì Cơ quan điều tra ra quyết định khởi tố bị can.
Và theo điều 15 Bộ luật tố tụng hình sự thì trách nhiệm chứng minh tội phạm thuộc
về cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng. Người bị buộc tội có quyền nhưng
không buộc phải chứng minh là mình vô tội.
Trong phạm vi nhiệm
vụ, quyền hạn của mình, cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng phải áp dụng
các biện pháp hợp pháp để xác định sự thật của vụ án một cách khách quan, toàn
diện và đầy đủ, làm rõ chứng cứ xác định có tội và chứng cứ xác định vô tội,
tình tiết tăng nặng và tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự của người bị buộc
tội.
Quá trình điều
tra, truy tố, xét xử phải đảm bảo nguyên tắc “ Suy đoán vô tội” được quy định
tại điều 13 Bộ luật tố tụng hình sự, cụ thể:
“ Người bị buộc tội được coi là không có tội
cho đến khi được chứng minh theo trình tự, thủ tục do Bộ luật này quy định và
có bản án kết tội của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật.
Khi không đủ và không thể làm sáng tỏ căn
cứ để buộc tội, kết tội theo trình tự, thủ tục do Bộ luật này quy định thì cơ
quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng phải kết luận người bị buộc tội
không có tội”.
II. Về
căn cứ không được sử dụng để kết tội bị cáo:
Điều 91 Bộ luật tố tụng
hình sự quy định: “Không được dùng làm
chứng cứ những tình tiết do người làm chứng trình bày nếu họ không thể nói rõ
vì sao biết được tình tiết đó”.
Điều 98 Bộ luật tố tụng hình sự quy định: “Lời nhận tội của bị can, bị cáo chỉ có thể
được coi là chứng cứ nếu phù hợp với những chứng cứ khác của vụ án. Không được dùng lời
nhận tội của bị can, bị cáo làm chứng cứ duy nhất để buộc tội, kết tội”.
III. Nghị án xem xét chứng cứ kết tội và tuyên bị cáo không
phạm tội.
Điều 326. Nghị
án
1. Chỉ
Thẩm phán và Hội thẩm mới có quyền nghị án. Việc nghị án phải được tiến hành
tại phòng nghị án.
Chủ
tọa phiên tòa chủ trì việc nghị án có trách nhiệm đưa ra từng vấn đề của vụ án
phải được giải quyết để Hội đồng xét xử thảo luận, quyết định. Chủ tọa phiên
tòa tự mình hoặc phân công một thành viên Hội đồng xét xử ghi biên bản nghị án.
Các thành viên Hội đồng xét xử phải giải quyết tất cả các vấn đề của vụ án bằng
cách biểu quyết theo đa số về từng vấn đề. Hội thẩm biểu quyết trước, Thẩm phán
biểu quyết sau cùng. Nếu không có ý kiến nào chiếm đa số thì phải thảo luận và
biểu quyết lại từng ý kiến của các thành viên Hội đồng xét xử đã đưa ra để xác
định ý kiến chiếm đa số. Người có ý kiến thiểu số có quyền trình bày ý kiến của
mình bằng văn bản và được đưa vào hồ sơ vụ án.
2. Việc nghị án chỉ được căn cứ vào những
chứng cứ, tài liệu đã được thẩm tra tại phiên tòa, trên cơ sở xem xét đầy đủ,
toàn diện chứng cứ của vụ án, ý kiến của Kiểm sát viên, bị cáo, người bào
chữa, người tham gia tố tụng khác.
3. Các
vấn đề của vụ án phải được giải quyết khi nghị án gồm:
a) Vụ
án có thuộc trường hợp tạm đình chỉ hoặc thuộc trường hợp trả hồ sơ để điều tra
bổ sung hay không;
b)
Tính hợp pháp của những chứng cứ, tài liệu do Cơ quan điều tra, Điều tra viên,
Viện kiểm sát, Kiểm sát viên thu thập; do luật sư, bị can, bị cáo, người tham
gia tố tụng khác cung cấp;
c) Có
hay không có căn cứ kết tội bị cáo. Trường hợp đủ căn cứ kết tội thì phải xác
định rõ điểm, khoản, điều của Bộ luật hình sự được áp dụng;
d)
Hình phạt, biện pháp tư pháp áp dụng đối với bị cáo; trách nhiệm bồi thường
thiệt hại; vấn đề dân sự trong vụ án hình sự;
đ) Bị
cáo có thuộc trường hợp miễn trách nhiệm hình sự, miễn hình phạt hay không;
e) Án
phí hình sự, án phí dân sự; xử lý vật chứng; tài sản bị kê biên, tài khoản bị
phong tỏa;
g)
Tính hợp pháp của hành vi, quyết định tố tụng của Điều tra viên, Kiểm sát viên,
người bào chữa trong quá trình điều tra, truy tố, xét xử;
h)
Kiến nghị phòng ngừa tội phạm, khắc phục vi phạm.
4.
Trường hợp Kiểm sát viên rút toàn bộ quyết định truy tố thì Hội đồng xét xử vẫn
giải quyết những vấn đề của vụ án theo trình tự quy định tại khoản 1 Điều này. Nếu có căn cứ xác định bị cáo không có tội
thì Hội đồng xét xử tuyên bị cáo không có tội; nếu thấy việc rút quyết
định truy tố không có căn cứ thì quyết định tạm đình chỉ vụ án và kiến nghị
Viện trưởng Viện kiểm sát cùng cấp hoặc Viện trưởng Viện kiểm sát cấp trên trực
tiếp.
5.
Trường hợp vụ án có nhiều tình tiết phức tạp thì Hội đồng xét xử có thể quyết
định kéo dài thời gian nghị án nhưng không quá 07 ngày kể từ ngày kết thúc
tranh luận tại phiên tòa. Hội đồng xét xử phải thông báo cho những người có mặt
tại phiên tòa và người tham gia tố tụng vắng mặt tại phiên tòa biết giờ, ngày,
tháng, năm và địa điểm tuyên án.
6. Kết
thúc việc nghị án, Hội đồng xét xử phải quyết định một trong các vấn đề:
a) Ra
bản án và tuyên án;
b) Trở
lại việc xét hỏi và tranh luận nếu có tình tiết vụ án chưa được xét hỏi, chưa
được làm sáng tỏ;
c) Trả
hồ sơ vụ án để Viện kiểm sát điều tra bổ sung; yêu cầu Viện kiểm sát bổ sung
tài liệu, chứng cứ;
d) Tạm
đình chỉ vụ án.
Hội
đồng xét xử phải thông báo cho những người có mặt tại phiên tòa và người tham
gia tố tụng vắng mặt tại phiên tòa về các quyết định tại điểm c và điểm d
khoản này.
7.
Trường hợp phát hiện có việc bỏ lọt tội phạm thì Hội đồng xét xử quyết định
việc khởi tố vụ án theo quy định tại Điều 18 và Điều 153 của Bộ luật này.
IV. Quy định của pháp luật với thực tế xảy ra:
a./ Thực
tế cho thấy có rất nhiều bị cáo bị kết tội với căn cứ duy nhất là bị cáo đã
khai nhận hành vi phạm tội của mình, trong khi lời khai nhận đó không phù hợp
với các chứng cứ khác. Vụ án Bưu điện Cầu voi là một minh chứng, Hồ Duy Hải có
tới 25 bản cung nhận tội (theo lời của ông Nguyễn Hòa Bình – Chánh án TANDTC)
nhưng lời khai nhận tội của Hồ Duy Hải không phù hợp với các chứng cứ khác, cụ
thể là không có dấu vân tay nào được thu giữ tại hiện trường trùng khớp với dấu
vân tay của Hồ Duy Hải. Nhưng Hồ Duy Hải vẫn bị kết tội và nhận án tử hình?
b./
Khi Hội đồng xét xử vào phòng nghị án thì thường thấy 02 vị Hội thẩm (phiên tòa
hình sự sơ thẩm) ra ngoài hút thuốc, và có khi có thư ký, Kiểm sát viên vào
phòng nghị án…và Biên bản nghị án được đánh máy vi tính phần lớn nội dung, chỉ
có phần biểu quyết của Hội đồng xét xử được ghi bằng mực bút bi…
c./
Đối với những Bản án hình sự chỉ căn cứ duy nhất vào lời khai nhận tội của bị
cáo để kết tội, trong khi sự khai nhận đó không phù hợp với cách chứng cứ khác
có giá trị chứng minh bị cáo không phạm tội, sau đó bản án đó bị hủy để điều
tra, xét xử lại với bất kỳ lý do nào nhưng các thành viên Hội đồng xét xử đã
kết tội bị cáo bằng chứng cứ duy nhất là sự khai nhận tội của bị cáo đã không bị
truy tố về tội Ra bản án trái pháp luật, trong khi việc kết án của họ đã vi
phạm điều 98 Bộ luật tố tụng hình sự khi sử dụng “lời nhận tội của bị can, bị cáo làm chứng cứ duy nhất để buộc tội, kết tội”.
Đồng
Xoài, ngày 23 tháng 02 năm 2021
Luật sư Dương Vĩnh Tuyến
